فتیر، سوغات تاریخی نوروز!

 

استان مرکزی را به چیزهایی مثل شیره سفید و گیوه و گلیم شاید بشناسند، اما سوغات اصلیش همان فتیر است. چیزی که شاید حتی اراکی‌ها هم ندادنند، تاریخ این فتیرهاست!!

جالب است که بدانید در گذشته، مردم شهر عراق عجم (اراک الانمان) معمولا همه‌گی یکی دو روز قبل از عید، در خانه یک نفر جمع می شدند و به پخت فتیر نوروز می‌پرداختند. 

 

 

و امروز هم با وجود گذشت زمان، تنها با قدری تغییر در شیوه، پخت فتیر در استان مرکزی و شهر اراک ادامه دارد و ما هنوزِ هنوز هم وقتی در اراک قدم زنان راه می‌رویم، فتیرپزی‌ را در دکه‌ای می‌بینیم که بوی نان شیرینش در هوا مانند نانوایی‌ها پیچیده.

 

 

 

فتیر، که خود یک میان وعده خوش طعم و در عین حال مقوی است، از جمله مهمترین سوغات های شهر اراک بوده که معمولا چه مردم این شهر و چه مسافران آنرا بعنوان سوغات به همراه خود برای دوستان، اقوام و آشنایان به سوغات و هدیه می‌برند.

پخت کسمه، نان روغنی در کنار فتیر از دیگر مشتقات و سوغات مشابه اراک بوده که در این شهر پخت و بعنوان سوغات عرصه می شود و به طور قطع هرمسافر و میهمان که به این کلانشهر سفری کرده برای یکبار طعم شیرین، داغ و دل چسب آنرا چشیده است.

تلاش‌ها برای پیشرفت و معرفی

برای ثبت برند تلاش کنید

رئیس اتاق اصناف استان مرکزی مهم‌ترین مشکل فتیرپزی‌های استان را شیوه سنتی کار، بسته‌بندی غیرتجاری محصول و نداشتن نشان عنوان کرده و به جام‌جم می‌گوید: فتیرپزان اراکی باید برای ثبت نشان محصول خود تلاش کرده و این سوغات را به‌عنوان یک برند در استان مرکزی در سطح کشور معرفی و عرضه کنند. جمشید زند می‌افزاید: فتیر استان مرکزی چیزی از سوغات شهرها و استان‌های دیگر ازجمله نان برنجی کرمانشاه یا سوهان قم کم ندارد، بااین‌حال نه در سطح کشور شناخته‌شده و نه برندسازی شده‌است.

فتیرپزان هم همت کنند

رئیس اتاق اصناف استان مرکزی با اشاره به این‌که میراث فرهنگی برای معرفی این سوغاتی اراک اعلام آمادگی کرده است، تأکید می‌کند اما فتیرپزی‌ها هم باید به این محصول ارزش بدهند و آن را در بسته‌بندی جدید و شکیل و نشان مناسب در سطح کشور عرضه کنند تا بشود از آن دفاع و ثبت ملی‌اش کرد. زند می‌گوید، به‌هرحال برای گسترش و فعالیت بهتر فتیرپزی‌ها در خدمت آنها هستیم و از هیچ‌تلاشی در این زمینه دریغ نمی‌کنیم و علاوه بر این‌که به‌عنوان واحدهای تولیدی آردشان را تأمین می‌کنیم که نوعی حمایت است، در سایر بخش‌ها هم حامی آنها هستیم.

هزینه بالای مواد اولیه

سراغ یکی از خشکه‌پزان در شهر اراک می‌رویم تا بیشتر در جریان مشکلات این صنف قرار بگیریم. او یکی از مشکلات عمده این صنف را قیمت بالای تمام‌شده عنوان می‌کند و می‌گوید: با توجه به رشد سالانه هزینه مربوط به دستمزد کارگر ناچار به افزایش هزینه‌ها هستیم. از طرفی باوجود حمایت اتاق اصناف در زمینه آرد، هزینه‌های مربوط به سایر مواد اعم از شکر، تخم‌مرغ و... تأثیر مستقیمی روی قیمت تولید دارد.
یکی از فتیرپزان قدیمی در مرکز شهر اراک درخصوص تولید این سوغات به ما می‌گوید: از سال‌های دور فتیر به‌عنوان یک سوغات قدیمی اراک پخت می‌شده و پخت آن حتی در روستاها نیز به اشکال مختلف فتیر،کسمه‌ و... صورت می‌گرفته، بااین‌حال تبلیغ و معرفی خوبی درباره این سوغات استان نشده و برای همین در سطح کشور ناشناخته است.
 

فتیر را ثبت ملی کردیم

مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی اما از حمایت این نهاد از فتیر اراکی به جام‌جم می‌گوید و ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که فتیر سوغات محلی و بومی شهرستان است، بر اساس درخواست‌هایی که داشتیم آن را در فهرست آثار ملی ثبت کردیم. در گام بعدی با توجه به این‌که بیشتر کارگاه‌های فتیرپزی در شهرستان اراک فعال و از رونق اقتصادی برخوردارند، پس از مرحله ثبت، اقدام به تبلیغات و معرفی این سوغات کردیم.

مصطفی مرزبان می‌گوید: در راستای معرفی بهتر این محصول، سعی کردیم آن را از طریق بسته‌های حمایتی و تبلیغی به استان‌های دیگر و سایر کشورها معرفی کنیم و این کار را از طریق ارائه نمونه‌ای از آن در جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و مراسمی که مهمانان داخلی و خارجی حضور داشتند، انجام دادیم. همچنین در شبکه‌های اجتماعی فعالیت‌های فتیرپزان را منتشر و معرفی کردیم.

 

بخاطر تمام این دلایل، مهم است که ما، فتیردوستان اراک، از فتیر خودمان که هم اکنون بخشی از هویت شهر و استانمان است، همایت کنیم. 

بزرگترین فتیر جهان

 

چه کرده‌اند ایرانی‌های فتیرپز غیر اراکی! 
اما ما همان فتیر کف دستی برایمان بس است، بس!

نان فتیر به زبان آدمیزاد

نان فتیر چیست؟

قبل از اینکه به معرفی این نان بپردازیم، باید بدانیم نان فتیر چیست و آیا مطابق سلیقه شما خواهد بود؟ نان فتیر به نانی گفته می‌شود که در آن برای پخش از خمیر مایه استفاده نشده است. می‌توانید تصور کنید که نانی که در آن از خمیر مایه استفاده نشده چگونه بافتی خواهد داشت. البته بافت نان‌ها با توجه به مواد سازنده آن بسیار متفاوت می‌تواند باشد ولی اغلب نسبت به نان‌هایی که در آن از خمیر مایه استفاده شده، کمی سفت‌تر هستند.

ماده اولیه نان فتیر شکر، تخم مرغ و آرد است ولی بسیاری از مواد دیگر همچون زعفران، گل رنگ و انواع دانه‌ها نیز ممکن است در آن بکار برود. حتی بعضی از نان‌ها خوشمزگی خود را مدیون استفاده از شیر به جای آب در ساختشان هستند. نان شیرمال یکی از انواع نان­ها و فتیر است. این نان‌ها می‌تواند مغزدار و پر شده نیز باشد. توجه کنید که به دلیل استفاده نکردن از خمیر مایه، این نان‌ها اغلب حالت و شکلی نرسیده دارند و حتی در مواردی به آنها نان بیات نیز گفته می‌شود چرا که اغلب حالتی ترد دارند که در نان‌های خشک و بیات شده دیده می‌شود.

 

نان محلی فتیر اراک

وقتی صحبت از نان فتیر می‌شود، بهترین آنها نان فتیر اراک خواهد بود. این نان سال‌ها است که در سفرة مردمان این شهر وجود دارد. این نوع نان نیز همچون نان شیرمال است که در آن زردچوبه، زعفران یا گل رنگ استفاده شده است. کسانی که اراک بوده‌اند می‌دانند که این نان جزوی از  سوغات اصلی اراک است.

 

یکی از سنت های فتیر پزی های اراک، چیدن این نان های شیرین در سبد‌های چوبی دست بافت است. تقریبا توی هر فتیرپزی‌ای که پا می‌گذارید، با صحنه زیبا و اشتها آور این نان‌ها روبرو می‌شوید. 

انواع فتیر ایرانی

‌«فطیر نانی را گویند که خمیر آن را مایه عمل آورنده نزده باشند و برنیامده و نرسیده باشد.»

«این نان بافت خاصی داشته و حالت بیات شده دارد، در واقع خمیر این نان مانند نان‌های دیگر نرسیده‌است!»

 

فطیر. [ ف َ ] (ع اِ) خلاف خمیر یعنی ناخاسته و هرچه زودی و شتابی کرده شود از وقت ادراک آن . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). خمیر برنیامده . (برهان ).
- امثال :
بی مایه فطیر است ؛ منظور این است که اگر بنیاد چیزی درست نباشد به ثمر نخواهد رسید. در تداول امروز نیز بدین معنی به کار رود. هر کاری که پول در آن خرج نکنی به نتیجه نمیرسد.
|| نانی را گویند که خمیر آن را مایه نزده باشند و برنیامده و نرسیده باشد. (برهان ). نان بی خمیرمایه . (منتهی الارب ). در تداول مردم گناباد، فطیر دو معنی دارد: یکی نانی که مایه یا خمیر ترش به آن نزنند و دیگر نان روغنی . در تداول اراک و شهرهای مرکزی ایران ، نوعی نان شیرمال را که روی آن زردچوبه زنند و به اندازه های کوچک در تنور پزند فطیر می گویند و خمیر اینگونه نان را مایه ٔ ترش نمی زنند. معمولاً روغن و شیره ٔ انگور یاخرده ٔ قند نیز بخمیر آن می افزایند و این نان را برای زمستان یا نوروز بیشتر تهیه میکنند :
سکوبا بدو گفت کای نامدار

 

فطیر اراک
در اراک و شهرهای مرکزی ایران، نوعی نان شیرمال را که روی آن زردچوبه زنند و به اندازه‌های کوچک در تنور پزند فطیر می‌گویند و خمیر اینگونه نان را مایهٔ ترش نمی‌زنند. معمولاً روغن و شیرهٔ انگور یا خردهٔ قند نیز به خمیر آن می‌افزایند و این نان را برای زمستان یا نوروز بیشتر تهیه می‌کنند.

 

 

در اراک و شهرهای مرکزی ایران، نوعی نان شیرمال را که روی آن زردچوبه زنند و به اندازه‌های کوچک در تنور پزند فطیر می‌گویند و خمیر اینگونه نان را مایهٔ ترش نمی‌زنند. معمولاً روغن و شیرهٔ انگور یا خردهٔ قند نیز به خمیر آن می‌افزایند و این نان را برای زمستان یا نوروز بیشتر تهیه می‌کنند.

فطیر ملایر
در تداول مردم ملایر، نوعی نان شیرمال را که روی آن زرده تخم مرغ زنند و به اندازه‌های کوچک در تنور پزند فطیر می‌گویند و خمیر اینگونه نان را مایهٔ ترش نمی‌زنند. معمولاً روغن و شیرهٔ انگور یا خردهٔ قند و شیر تازه گاو یا گوسفند نیز به خمیر آن می‌افزایند و این نان را برای زمستان یا نوروز بیشتر تهیه می‌کنند. فطیر در روستاهای ملایر قدمتی دیرینه دارد.

فطیر گناباد
در تداول مردم گناباد، فطیر دو معنی دارد: یکی نانی که مایه یا خمیر ترش به آن نزنند و دیگر نان روغنی.

فطیر بستان‌آباد
فطیر شهر بستان آباد نوعی نان سنتی این شهر است که به صورت دو نوع شیرین و ساده با طعم افزوده شده زنجبیل پخته و عرضه می‌شود. در بستان آباد بسیاری از مراکز فروش فطیر همان مراکز پخت فطیر (فطیرپزی‌ها) هستند.

 

فطیر مهربان
در تنورهای آتش تهیه می‌شود و معمولاً در صبحانه و عصرانه میل می‌شود. فطیر شهر مهربان دارای شهرت جهانی بوده و از قدمت فراوانی برخوردار است و جزء سوغات این شهرمحسوب می‌شود که به دو دسته (شیرین) و (معمولی) تقسیم می‌شود که مردم شهرستان همراه مربا گل محمدی که خودشان درست می‌کنند میل می‌کنند.

 

فطیر گردویی یا پنیری
در مناطق استان زنجان مخصوصاً شهرستان طارم این نوع نان به عنوان عصرانه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ و از ترکیب پنیر و سبزی‌های محلی و خمیر تهیه می‌گردد. این نان در روستای پازکی خیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد و از گردو نیز در مواد آن استفاده می‌کنند و به زبان محلی شورلی فطیر نام دارد.

 

فطیر سبزوار
این فطیر که بیشتر در روستای ریوند تهیه می‌شود از سوغاتی‌های مشهور سبزوار است. ترکیبات آن خمیر فطیر، روغن حیوانی، گردو، پیازداغ است